CoZ-CoS Zennekrant



	Zennekrant nr. 31 \| juli 2023

Overstromingen in het Zennebekken - In gesprek met Alfons Moens

Sinds de regionalisering van België in 1990 is de Haven van Brussel bevoegd voor het ‘kanaal in de doortocht van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest'. Mr. Moens was er van bij het begin bij en had toen al jaren ervaring met het onderhoud van sluizen en bruggen op het Zeekanaal Brussel-Schelde in Willebroek als ingenieur elektromechanica. Deze ervaring kwam goed van pas op zondag 14 november 2010 rond 5 u ’s morgens toen hij uit zijn bed gebeld werd. Het was op dat moment al dagenlang aan het regenen in het hele Zennebekken. Zowel Zenne als kanaal konden het water nog maar moeilijk slikken en traden op verschillende plaatsen stroomopwaarts in Wallonië en Vlaanderen uit hun oevers.

Alfons Moens: “De Haven van Brussel heeft sinds haar oprichting een wachtdienst die 24/7 bereikbaar is en een noodinterventieplan dat meteen kan uitgerold worden. De man van wacht belde me die zondagmorgen met de mededeling dat veel Zennewater naar het kanaal stroomde en dat alle waterniveaus spectaculair aan het stijgen waren. In eerste instantie maakte ik me niet veel zorgen want als het hevig regent is het normaal dat er in Anderlecht Zennewater via de overstort van Aa naar het kanaal stroomt. Hij specifieerde echter dat de overstort van Aa maximaal werkte maar dat er bijkomend ook veel Zennewater over land naar het kanaal stroomde. Toen wist ik al dat er iets niet normaal aan de gang was.”

Overstort Aa na hevige regenval © Haven van Brussel

Eénmaal aangekomen in Brussel leek de situatie het meest alarmerend ter hoogte van de sluis van Molenbeek waar rond 8.00 u het hele sluisplein begon te overstromen. Alle sluizen op het Zennekanaal zijn voorzien van ‘langsriolen’. Dat zijn kokers naast de sluis via dewelke het overtollig water snel kan afgevoerd worden zodat het niveau van het water in elk kanaalpand steeds hetzelfde blijft. De hoeveelheid water die er door gaat wordt bediend met zogenaamde ‘schuiven’. Na overleg met de Havenkapitein bleek dat de volledige capaciteit van deze riolen bereikt was en dat de sluismeester daarbovenop en geheel volgens de procedure al ‘valse versassingen’ (bij elke versassing kan meer dan 4.500 m³ water naar het lagergelegen pand gebracht worden) aan het doen was om zoveel mogelijk water door Brussel richting de Schelde te sturen.

Sluis Anderlecht: 3 schijven, max. cap. 90m³/s
© Haven van Brussel

Alfons Moens: "Ineens ging het razendsnel, op amper 5 minuten liep alles onder water, het leek op een tsunami. Op dat moment waren ook alle bestaande procedures opgebruikt en heb ik als hoofd van de crisiscel enkele dringende beslissingen en daarbij gepaard gaande verantwoordelijkheid genomen. Door mijn praktijkervaring met alle elektrische en elektronische circuits van de sluizen wist ik dat er nog één mogelijkheid was om sneller water af te voeren maar dan moesten we wel eerst een paar automatische veiligheidssystemen uitschakelen waardoor we ook water DOOR de sluis konden laten stromen. Deden we dat niet dan dreigden alle elektriciteitskasten te overstromen en waren de gevolgen naar overstromingskans en materiële schade waarschijnlijk veel groter. Na overleg met de Vlaamse collega’s slaagden we er op die manier in om extra water te versassen en de waterstanden op Zenne en kanaal, ook hogerop in Vlaanderen en Wallonië versneld terug naar beneden te brengen."

Uitzonderlijke omstandigheden sluis Molenbeek,
14/11/2010 - 08:05 © Haven van Brussel

Overdreven veel water door Brussel laten passeren kan dan weer gevolgen hebben voor de situatie stroomafwaarts. Het hele waterhuishoudingssysteem Zenne en kanaal is er dan wel op voorzien om grote hoeveelheden water aan de Schelde te kunnen afgeven maar bij de hoogste vloedstanden is dat niet mogelijk want dan is het waterpeil van de Schelde hoger dan dat van het kanaal. Bovendien monden ook nog eens 2 beken (de Vliet en de Zielbeek) uit in het laatste kanaalpand samen met een paar overstorten. Om overstromingen in Willebroek te vermijden is er dan ook met de Vlaamse collega’s beslist geweest om tijdelijk water terug te pompen richting Brussel.

Alfons Moens: "Niet iedereen weet dat of begrijpt dat, maar naast de scheepvaart heeft het kanaal dus ook een elementaire rol te vervullen in de waterhuishouding van de hele Zennevallei. Zonder kanaal zou de hele benedenstad van Brussel extreem kwetsbaar zijn voor overstromingen! De kennis van het hele watersysteem over de gewestgrenzen heen en de samenwerkingsakkoorden tussen de gewesten zijn van prioritair belang. De hierbij horende vergaderingen zijn ook nodig om de persoonlijke banden tussen de beslissingsnemers te smeden die nodig zijn om snel en in vertrouwen te kunnen handelen in noodsituaties. Verder vind ik het heel belangrijk dat de know-how van kritische installaties zoals de sluizencomplexen in eigen huis bewaard wordt en dat de noodprocedures herhaaldelijk doorgenomen worden door de betrokken personen om zo goed mogelijk voorbereid te zijn."

De overstromingen van november 2010 in het Zennebekken met tientallen miljoenen euro schade waren wel degelijk een zeer uitzonderlijke gebeurtenis waar de waterbeheerders van de 3 gewesten veel lessen uit getrokken hebben. Alfons Moens paste nadien voor De Haven van Brussel de noodprocedures aan in functie van de opgedane ervaring maar wees er in het rapport van het einde van zijn mandaat als directeur-generaal van de Haven van Brussel in de lente van 2021 ook op dat de uitdagingen rond waterbeheersing in het licht van de klimaatverandering als prioritair dienen te behandeld worden (het bleken profetische woorden enkele weken voor de zomeroverstromingen van 2021).

Hoe kwetsbaar was en is de benedenstad van Brussel eigenlijk voor overstromingen?
Alfons Moens: "Ik was die 14de november 2010 wel degelijk op mijn hoede voor de elektrische installaties aan de sluis van Molenbeek maar verder was mijn advies in de crisisraden met burgemeesters en gouverneurs dat er geen risico was dat het kanaal zou overlopen in woonwijken, metro- of autotunnels in Brussel. Evacuaties zoals die in Tubize aan de gang waren zouden hier niet moeten voorbereid worden, daarvoor is de buffercapaciteit van het kanaal te groot en ligt het kanaal precies op de juiste plaats om dat soort situaties te voorkomen.
De vernieuwde procedures sinds 2010 zijn een bijkomend middel om de hele Zennevallei beter te beschermen in geval van overmatige neerslag. Bovendien beschikken we intussen over veel meer meetgegevens in real time over waterstanden, neerslag, enz. (telemetrie). Zo kan er geanticipeerd worden door de waterstand in het kanaal al te laten zakken vóór de grote volumes binnenkomen. Al bij al is de overstromingskans in de Brusselse kanaalzone bijzonder klein maar het Brussels Gewest heeft een belangrijke rol te spelen in het overstromingsbeheer van het hele Zennebekken."

Dank aan Alfons Moens, veel meer gepassioneerd dan gepensioneerd voor een aangenaam interview, gevoed door pure kennis en ervaring.

Juli 2023 - Coördinatie Zenne


	Terug naar de inhoudsopgave >

Volg ons op facebook of bezoek onze website.