Zennekrant nr. 24 | juni 2020
SPECIAL: vallei van de Woluwe
   
 
De Woluwe van Diegem tot Vilvoorde, gisteren en vandaag

De Woluwe ontspringt in het Zoniënwoud in de gemeenten Watermaal-Bosvoorde en Ukkel. Verder stroomt hij achtereenvolgens door de gemeenten Sint-Pieters-Woluwe, Sint-Lambrechts-Woluwe en Sint-Stevens-Woluwe, die deels naar de rivier vernoemd zijn. Na een totale loop van meer dan 20 km mondt de Woluwe even voor Vilvoorde uit in de Zenne. Tussen Diegem en Vilvoorde is de Woluwe weinig zichtbaar, omdat de rivier daar voornamelijk ondergronds stroomt. Vanaf de Middeleeuwen tot nu onderging de loop van de Woluwe in dit gebied, kort voor de samenloop met de Zenne, ingrijpende veranderingen. Het huidige traject van de rivier heeft nog maar weinig te maken met zijn historische bedding.

Aanzienlijke rechttrekking vanaf de Middeleeuwen

Tot het begin van de 13de eeuw stroomde de Woluwe kort na Diegem westwaarts om vervolgens, in Haren, uit te monden in de Zenne. Dat deel van de rivier, tussen beide gemeenten in, werd ook wel de 'Hollebeek' genoemd. Die naam is tot op vandaag bewaard gebleven en de beek mondt nog altijd in de Zenne uit in Haren (op het terrein van de zuiveringsinstallatie van Brussel-Noord), maar eigenlijk gaat het hier niet meer om de echte Woluwe. Sinds de eerste helft van de 13de eeuw en na een ingrijpende rechttrekking van de rivierloop volgt een groot deel van het water niet meer de bedding van de Hollebeek, maar stroomt het rechtstreeks naar de Zenne in Vilvoorde, meer naar het noorden.

Atlas van de waterwegen uit 1881
Zoals op veel andere plaatsen waren de Middeleeuwen ook voor Vilvoorde een tijd van economische groei en watermolens waren een exponent van die groei. De twee bescheiden beken die door de stad stroomden - de Molenbeek (met bron in de bossen van Melsbroek) en de Oude Aa - leverden echter niet het gewenste debiet om alle molens draaiende te houden. Die waterkracht had de Woluwe wel en dus gaf graaf Hendrik I van Brabant toestemming om de Woluwe vanaf Diegem om te leiden naar Vilvoorde door een vrij rechte geul te graven langs Machelen. Eeuwenlang stroomde de rivier Vilvoorde dus binnen vanuit het oosten, om dan ten noorden van de kerk te lopen en uiteindelijk in de Zenne uit te monden ter hoogte van het huidige kruispunt van de Vaartstraat met de Visserstraat. Tegelijkertijd werden de Molenbeek en de Oude Aa omgeleid zodat ze aan de buitenzijde van de stadsomwalling kwamen te liggen. Ze veranderden daarbij ook van naam en werden omgedoopt tot 'Rioele' of 'Rioolbeke', en 'Trawoolbeek'. Dat hydroniem wordt vandaag nog steeds gebruikt voor deze waterloop die nog steeds ontspringt in Melsbroek. Dat 'Woluwe-kanaal' zou uitgroeien tot een belangrijke factor in de ontwikkeling van de stad want steeds meer molens en fabrieken gingen gebruik maken van water uit het kanaal.

De 20e eeuw: verregaande veranderingen

© Stadsarchief Vilvoorde
Aan het einde van de 19e eeuw stond er bij de samenvloeiing van de Zenne en de Woluwe nog een prachtige, recent gebouwde watermolen, met onderaan twee openingen waar elk van beide rivieren door stroomde. Rond 1890 was een groot deel van de Woluwe echter al overwelfd, vanaf de spoorweg tot aan de samenloop met de Zenne. Door de industrialisering werden watermolens overbodig en verloor de rivier zijn cruciale rol. In 1907 liet de stad de eigenaars langs de rivier weten dat de Woluwe weldra onder de grond gestopt zou worden. De overwelvingswerken werden stroomopwaarts verdergezet, tussen de spoorweg en de kruising van de Woluwe met de Trawoolbeek.

Na 1940 werd de loop van de Woluwe opnieuw verlegd, onder andere vanwege zware overstromingen. Na zeven eeuwen aanwezigheid in Vilvoorde verdween de rivier definitief uit de stad. Tegenwoordig volgt de Woluwe tussen Diegem en Machelen de Woluwelaan, waar ze grotendeels overwelfd is. Voorbij het viaduct in Machelen maakt de Woluwe een bocht naar het westen, onder de Kerklaan door, richting het kanaal om vervolgens in het verlengde van de Broekstraat in de Zenne uit te monden. Kort voor de samenvloeiing wordt de rivier nog gevoed met helder water uit een 870 meter lang omleidingskanaal dat in open lucht loopt en water aanvoert uit twee vijvers die dienstdoen als stormbekken. Die vijvers liggen in de onmiddellijke nabijheid van de Trawoolbeek, die zijn water overigens ook (deels) van die vijvers ontvangt.
De Hollebeek in Haren, kort voor de samenvloeiing
met de Zenne
Vooruitzichten voor de toekomst

Zou de bedding van de Woluwe in zijn stroomafwaarts gelegen gedeelte opnieuw kunnen wijzigen? Stroomopwaarts is er alvast een tendens om bepaalde segmenten van de rivier die vroeger overwelfd waren terug open te leggen, vooral omdat de kwaliteit van het water de afgelopen decennia er aanzienlijk op vooruit is gegaan. Er wordt nagedacht over opties om bij Machelen en Vilvoorde, tussen de Woluwelaan en de Zenne, een nieuwe bedding voor de Woluwe te creëren. In de toekomst zou de rivier daar in open lucht kunnen stromen, vlak bij het viaduct, en in de Zenne uitmonden op 1 km van de huidige samenvloeiing van die brede rivier met de Hollebeek.

Als u meer informatie heeft over de Woluwe in dit gebied, neem dan gerust contact met ons op!




Coördinatie Zenne - juni 2020
Vertaling: Arno Thijs

De Hollebeek en zijn zijrivieren vandaag (foto’s en kaart) >>
Historische kaarten >>

Hartelijk dank aan Rik Platteau van de Heemkundige Kring Vilvoorde voor de vele informatie die hij ons bezorgde en waarop we dit artikel gebaseerd hebben.
   
 
 

Terug naar de inhoudsopgave >

  
   


Volg ons op facebook of bezoek onze website.